ผญาฮีตสิบสอง

ผญาฮีตสิบสอง

-      ตกฤดูเดือนอ้าย  สายลมมาหนาวหน่วง

เดือนนี้ตกว่างช่วง  สังโฆเจ้าเพิ่นเข้ากรรม

เฮามาพากันค้ำ  ทำบุญตักบาตร

ปริวาสซ่อยยู้  ซูค้ำศาสนา

-         ฮอดเดือนสองอย่าวฟ้าวซ้า  ข้าวใหม่ปลามัน

ให้เฮามาโฮมกัน  แต่งบุญประทายข้าว

เชิญเจ้ามาโฮมเต้า  อย่าพากันขี้ถี่

บุญคุณลานตั้งแต่กี้  พากันให้ฮักษา

-         ฮอดเดือนสามท้องฟ้า  ปลอดโปร่งสดใส่

ไปทางใด๋เห็นแต่คน  ใจบุญซะแซวเป็นคุ้ม

เหลียวเห็นซุมสาวน้อย  พากันปั้นข้าวกี่

เฮือนละสี่ห้าปั้น  พอได้เข้าใส่บุญ

พ่องกะบีบข้าวปุ้น  ตกแต่งอาหาร

มีเทิงหวานและคาว   หนุ่มสาวมาโฮมต้อม

-         ให้คอยซอมไปทางหน้า   เดือนสิมาเป็นเดือนสี่

หลังจากบุญข้าวกี  สิมีบุญพระเวสเจ้า  เฮาสิได้แต่งทาน

ขวางเขตบ้าน  ย่านถิ่นดินอีสาน

สุขสำราญเหลือหลาย   ม่วนมิ่งกะเลยต้อน

ตกหว่างตอน   คนตั้งใจฟังวอนวี่

ตอนกัณหาชาลี  สิพากพ่อแม่แก้ว  คนสิให้นั่งฟัง

มีเพียงปีละครั้ง    ให้เฮาซ่อยกันสาน

จัดเป็นงานประเพณี   ให้คนรุ่นหลังฮู้

-         ตกฤดูเดือนห้า   สายลมบ่มาผ่าน

เห็นแต่ดอกจาน   บานแย้มเต็มทั่วท่งนา

เดือนนี้บ่ได้ช้า  ปีใหม่มาเถิง

ให้พากันทำบุญ  ปล่อยปลาลงน้ำ

เต่าสิถามหาบุ้น   คนบุญสิมาปล่อย

นกสิงอยง่ายไม้   คอยถ้าตั้งแต่ฝน

เดือนนี้ม่วนจ้นๆ คนกะหลั่งมาหลาย

เอาพระทราย มากอง ก่อเป็นเจดีย์ไว้

-         ฮอดเดือนหก เสียงฟ้าไขปักตู บอกข่าวทางคน

มีแต่ฝนกับลม  ส่งเสียงกึกก้อง

สายตามองเห็นแล้ว   ในใจกะให้ม่วน

ส่วนว่าเขียดอีโม้   ลำเกี้ยวใส่ผู้สาว

เห็นปลาขาว  ปลาซิว  ปลานิล  ปลากะเดิด

แล่นหยอกล้อ  กันเล่นเหลือหลาย

เดือนนี้เหมิดโทษฮ้าย  บ่มีเรื่องเลิงหลง

อัศดงดวงอาทิตย์   ค่ำลงปลายไม้

เห็นแต่สิใส่เน้น   วันเพ็ญสิบห้าค่ำ

วิสาขะเลิศล้ำ   ชาวบ้านบ่อยู่เฉย

ไผกะยิ้มเป้ยๆ  ลงวัดเวียนเทียน

ได้เวียนมาเถิง  นพคุณคลองเค้า

-         เดือนเจ็ดเผ่าความฮ้าย  อันตรายบ่มาผ่าน

นิมนต์พระขึ้นบ้าน  เล็งเป้าเข้าสู่ธรรม

บุญสิมาซ่อยค้ำ   ซูส่งราศรี

บารมีผลทาน  สิไล่มารเลยพ้น

ตั้งแต่คนเฮาได้  เคยได้ยินแต่ปางก่อน

บุญชำฮะ  สละความเดือดฮ้อน  เมืองบ้านสิซุมเย็น

จันทร์เพ็ญแจ้งทอแสงใสสง่า

-         เดือนแปดมาฮอดแล้ว   สิแววขึ้นลึ่นหลัง

เดือนนี้สงฆ์เพิ่นยั้ง  เข้าอยู่จำพรรษา

ภาวนาอบรม   ข่มใจสุแลงเช้า

เฮามาพากันเข้า  ทำบุญพร้อมพร่ำ

ถวายผ้าอาบน้ำ   ให้ยาท่านเพิ่นใช้สอย

เดือนแปดคล้อย   เห็นลมทั่งใบเสียว

เหลียวเห็นฝูงปลาขาว  แล่นมาโฮมต้อม

กบเพิ่นนอนคอยถ้า   ฝนลงมาสิได้ม่วน

ลงเล่นน้ำ  โซะซะซัวแซว

-         เดือนเก้ามาฮอดแล้ว   บ้านป่าขาดอน

เห็นนกเขางอยคอน   ส่งเสียงหาซู้

เถิงฤดูเดือนเก้า   อีสานเฮาท้องถิ่น

ข้าวประดับดิน   ทานฮอดทอดถวาย

พ้นจากมารหยาบฮ้าย  พากันอยู่เป็นสุข

โพยภัยทุกข์   บ่ผ่านผายมาใกล้

มีแต่สดใสจ้นๆ  คนจนแสนม่วน

ต่างกะชวนพี่น้อง   โฮมเต้าแต่งทาน

ขวางเขตบ้าน   ย้านป่านาหวาย

-         เถิงเดือนสิบ   สิก่นมันมาต้ม

พ่องกะงมกอข้าว   หาเทากำลังอ่อน

พ่องกะคนต่าน้อย   ลงห้วยฮ่องนา

เดือนนี้บ่ได้ช้า  พากันแต่งทานถง

ข้าวสากลงไปวัด   ให้หมู่สังโฆเจ้า

มีลาบเทาพร้อม  หมกดักแด้  ของดีคั่วกุดกี่

ซุบบักมี้  กะมาพร้อมพร่ำกัน

-         เดือนสิบเอ็ดว่านั้น   หัวลมอ่วยโซยหนาว  สาแล้ว

ยามผู้สาวสิขาลาย  ฝายผู้ชายสิขาวเกลี้ยง

ได้ยินเสียงลมต้อง   ปลายสำสาอยู่เวิ่นๆ

หมาจอกเอิ้นสั่งซู้   กะปูหม่นเข้าฝั่งหนอง

นกแจนแวนออกฮ้อง   หาคู่ผสมพันธ์

ความบักเทิกตกมัน แลนต่ำแต่ต่อพร้าว

ฝูงปลาขาวลงโฮมต้อน   ผู้สาวนอนขึ้ค้านตื่น

ปลาดุกบื่นค่อนสิแจ้ง   หันหน้าเข้าใส่หลุม

ฟังเสียงฟ้าฮ้องตุ้ม   เอิ้นสั่งฤดูฝน

ฝูงหมู่คน ลงเลาะ ไฮ่นาปลาข่อน

เดิกออนซอน  จันทร์ใสแจ้ง  ทอแสงใสสง่า

ออกพรรษาห่อข้าวต้ม   ลมล่อแต่หมู่ปลา

บัดนี้แล้ววัดสิเป็นกำพร้า   บ่มีพระสิมานอน

มาออนซอนแต่ทายก   สิไล่งัวเข้ามาเลี้ยง

ได้ยินเสียงกลองโย้น   วันเพ็ญสิบห้าค่ำ

พระสิลาแม่ออกค้ำ  ไตรมาสสิสั่งลา

-         เหลียวขึ้นเบิ่งท้องฟ้า   เห็นแต่ว่าวเดือนสิบสอง

ลมคะนองโชยพัด  ง่ายมกะเลยมั่น

พอสมควรหาผ้า   กฐินทานมาทอด

ตลอดเดือนหนึ่งพุ้นแล้ว...  หาได้ดั่งประสงค์